معامله ی فضولی چیست؟
معامله فضولی چیست؟
اشخاصی که در رابطه با اموال و دارایی خود و انجام فعالیت های تجاری و اقتصادی اقدام به معامله میکنند و در این معامله ها،افراد در راستای صحت آن بر موازین قانون مدنی و عرف آن جامعه قراردادهایی منعقد میکنند.هر انسانی با این دیدگاه معامله انجام میدهد که به نفع و سودی برسد و در طی انجام قرارداد دچار ضرر و مشکلات ناشی از عدم رضایت طرف مقابل خود نشود.معاملات در قانون مدنی مورد بحث قرار گرفته است و ماده های لازم جهت انجام و قانونی و مشروع بودن آن تنظیم شده است،اکنون در اینجا با نوعی از معامله روبه رو هستیم که رضایت طرفین قرارداد و اشخاص اصلی مورد معامله در مرحله انعقاد آن مقابل هم قرار نمیگیرند.این نوع قرارداد که به نام معامله ی فضولی است،مورد بحث و شرایط آن را طبق قانون مدنی که از ماده ی۲۴۷تا ماده۲۶۳ بررسی معامله ی فضولی چیست؟ میکنیم.
سکوت مالک هنگام معامله فضولی:
سکوت مالک حین معامله فضولی اینگونه است که اگر مالک حین معامله فضولی در مجلس عقد حضور داشته باشد و سکوت کند،سکوت او به معنای اعلام رضایت نیست و پس از عقد باید رضایت او را جلب کرد.اگر مالک پس از معامله فضولی عقد را رد کند،معامله منتفی است و مالک نمی تواند پس از آن عقد را به طور مجدد اجازه دهد.اجازه به معنی اعلام موافقت با معامله فضولی و در به معنی اعلام مخالفت با معامله فضولی است.
در معامله فضولی قرارداد باطل است یا غیرنافذ؟؟
اگر کسی نسبت به مالی معامله فضولی کند و بعد معلوم شود که آن مال،ملک معامله کننده و متعلق به او بوده یا ملک کسی بوده است که معامله کننده میتوانسته از جانب او به عنوان ولی یا وکیل معامله کند،در این صورت صحت معامله موکول به اجازه شخص فضول است.در غیر این صورت معامله باطل خواهد بود.همچنین اگر فردی مال خود و مال غیر را ضمن عقدی واحد به شخص دیگری منتقل کند یا این دو مال در جریان یک معامله قرار بگیرد،معامله نسبت به مال خود او نافذ و صحیح و نسبت به مال غیر،فضولی محسوب میشود.
شرایط اجازه در معامله فضولی:
اجازه مالک در صورتی عقد را کامل میکند که در گذشته به رد نباشد،در غیر اینصورت معامله با رد قبلی باطل شده و اجازه بعدی نمیتواند به ماهیت حقوقی باطل شده اعتبار بخشد.اجازه باید در زمان اهلیت اجازه دهنده صادر شود.در صورتی که مالک هنگام اجازه،صغیر،مجنون یا سفیه باشد،اجازه بی تاثیر خواهد بود.
مبحث استرداد در معامله فضولی:
در صورتی که فضول مال مورد معامله را به طرف معامله تسلیم کرده باشد و آن مال نزد او موجود باشد،مالک خواهد توانست با رد معامله،به او مراجعه کرده و عین مال خود را استرداد کند.هرگاه مال مورد معامله،نزد آن شخص تلف شده باشد،مالک بدل مال و همچنین کلیه منافع و نمائات مال را از او میگیرد؛خواه آن منافع مورد استفاده قرار گرفته باشد یا خیر.در رابطه با معامله ی فضولی و آنچه در تعاریف و ماده های قانون مدنی بیان شد،چنین معامله ای معامله ی فضولی چیست؟ نه صحیح و نه باطل قلمداد شده است و این نوع معامله با قبول مالک صحیح و در صورت رد آثار حقوقی را از دست میدهد و در این صورت فضول در مقابله با طرف معامله قرار میگیرد و آثار حقوقی در این قضیه با شخص فضول است که چه چیزی را تعهد کرده یا تعهد نکرده است.
موضوع ماده۱۹۷ معامله فضولی:
در صورتی که ثمن یا مثمن معامله عین متغیر به غیر باشد آن معامله برای صاحب عین خواهد بود.
معامله فضولی دو حالت دارد:
_معامله برای غیر=غیر یعنی مالک
_معامله برای خود=خود هم یعنی فضول
معامله برای غیر:
فضول برای مالک معامله میکند و در این حالت فضول سوء نیت ندارد.برای مالک معامله میکند و بعد پولش را هم میگیرد و به مالک میدهد.این نوع معامله را هم معامله برای غیر و هم معامله برای مالک می نامند.
معامله برای خود(برای فضول)
خود فضول مال مالک را میفروشد برای خودش.یعنی دیگر برای مالک نمیفروشد یعنی اینکه میخواهد پولش را بردارد برای خودش،یعنی ممکن است حتی سوء نیت هم داشته باشد،مثل:دزد،ممکنه سوء نیت هم نداشته باشد،مثل کسی که اشتباه کرده است.که این موضوع نشان میدهد در بحث معامله برای خود اختلاف وجود دارد عده ای می گویند باطل است و عده دیگر میگویند غیر نافذ است.
ماده۱۹۷قانون مدنی در باب این موضوع،نظر دوم را پذیرفته است.این ماده میگوید:معامله برای خود غیر نافذ است و باطل نیست.
در حقوق ایران معامله فضولی غیر نافذ است.چه معامله فضول برای خود باشد چه معامله برای غیر باشد.
طبق ماده ۱۹۷قانون مدنی:در صورتی که ثمن یا مثمن،معامله ی عین متعلق به غیر باشد آن معامله برای صاحب عین خواهد بود.در این ماده،معامله برای صاحب عین خواهد بود،یعنی حتی اگر معامله برای فضول هم باشد،اتوماتیک وار میشود برای مالک پس غیر نافذ است.
معامله فضولی موضوع مواد۲۴۷تا۲۶۳ قانون مدنی است.
معامله فضولی معمولا در عقود تملیکی است.مثل بیع.ولی در عقود عهدی هم هست،پس معمولا در عقود تملیکی است ولی در عقود عهدی هم یافت میشود،در عقود اذنی هم هست.یعنی کلا در همه عقود است منتها بیشتر در عقود تملیکی وجود دارد.اینکه من مال شما را میفروشم این میشود معامله فضولی تملیکی.
نکات معامله فضولی:
_در حقوق ایران مبنای معامله فضولی نظریه نمایندگی میباشد.یعنی اینکه وقتی مالک معامله فضولی را تنفیذ میکند انگار فضول نماینده اش بوده.
_دومین نکته در معامله فضولی این است که ما در معامله فضولی سه نفر داریم:شخصی که معامله میکند که بهش میگوییم فضول یا فضولی یا معامل فضولی.شخصی که با فضول معامله میکند که بهش می گوییم اصیل یا متعامل.شخصی که فضول برای او معامله میکند را بهش می گوییم مالک یا غیر.
_نکته سوم اینکه معامله فضولی را دو نفر میتوانند تنفیذ کنند.
اجازه یا تنفیذ یا در معامله فضولی دو نوع است:
اگر مالک بگوید اجازه دادم یا رد کردم این صریح است،معمولا صریح با لفظ است.ولی اجازه و در ضمنی با فعل هم است.
تعدد معامله فضولی:
تعدد معامله های فضولی امکان پذیر خواهد بود.اگر عین مالی که موضوع معامله ی فضولی بوده است،قبل ازاینکه مالک معامله ی فضولی را اجازه یا رد کند مورد معامله ی دیگر نیز واقع شود،مالک میتواند هر یک از معاملات را که بخواهد اجازه کند.در اینصورت هر یکی را که اجازه کرد معاملات بعد از معامله ی فضولی چیست؟ آن نافذ یعنی صحیح است و سابق بر آن باطل خواهد بود.
معامله فضولی چیست؟
در این مقاله قصد داریم شما را با معامله عقد قرارداد فضولی و شرایط رد ضمنی یا ابطال آن و همچنین به بررسی فروش مال غیر و تفاوت با آن را شرح دهیم و البته در انتهای این مقاله با حکم کیفری معاملات فضولی و جمع بندی کلی در این مقاله میپردازیم، پس با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
معامله فضولی
معامله فضولی یعنی چه؟
اگر شخصی از جانب مالک یک مال یا صاحب حق، پیمانی ببندد در حالی که از جانب صاحب آن مال یا صاحب حق هیچ مجوز قانونی، قراردادی و قضایی ندارد، به چنین پیمان یا عقدی، معامله فضولی گفته میشود.
بطور مختصر، معاملات فضولی معاملاتی هستند که توسط صاحب مال یا نماینده‌ی او منعقد نشده اند، در معامله فضولی شخصی که اقدام به پیمان بستن نموده، “ فضول ” یا معامل فضولی نامیده میشود، در ادامه با مفهوم غیر و اصیل و رد ضمنی معاملات فضولی آشنا خواهید شد.
غیر و اصیل در معامله فضولی
شخصی که معامله بر روی مال او صورت گرفته است “غیر” نامیده میشود و در آخر فردی که با فرد فضول معامله نموده “اصیل” معامله ی فضولی چیست؟ نام دارد! در ادامه با رد ضمنی معاملات فضولی و دیگر کاربردهای آن نیز آشنا خواهید شد.
رد ضمنی معامله فضولی
رد ضمنی معامله‌ی فضولی یعنی چی؟
در صورتی که مالک مال فضولی آن را به شخص فضول منتقل کند (مثلاً آن مال را به فضول ببخشد)، به عبارتی اگر مالک مال با علم به وقوع قرارداد فضولی، موضوع قرارداد را به فضول منتقل کند، این امر به معنی رد ضمنی معاملات فضولی است.
زیرا مالک با این انتقال اراده خود را مبنی بر اینکه معامله‌ی فضولی را قبول ندارد و میخواهد که مال مورد انتقال فضولی را به فضول منتقل کند، اعلام کرده است، اما اگر این انتقال بدون علم به وقوع معاملات فضولی باشد! فضول قائم مقامِ مالک سابق در قبولی یا رد معاملات فضولی میشود که خود منعقد کرده است.
در صورتی که برخی از وراث قرارداد یا عقد قرارداد فضولی را بپذیرند و برخی دیگر نه، در این حالت قرارداد نسبت به سهم آن دسته از وراث که آن را قبول کرده اند مورد قبول است و نسبت به سهم آن دسته از وراث که آن را رد کرده اند، باطل میشود.
اما از آنجا که در این وضعیت قراردادی تجزیه میشود، معامله کننده میتواند معامله را نسبت به سهم آن دسته از وراث نیز که آن را قبول کرده اند، منحل کند.
منظور از نماینده در معامله فضولی چیست؟
- پیمان فضولی با نماینده قانونی (قهری) :
منظور از نماینده قانونی شخصی است که به واسطه قانون نماینده‌ی شخص دیگری شده است، (ولیِ قهری برای محجور که پدر و جد پدری است).
منظور از نماینده ی قضایی شخصی است که به واسطه حکم دادگاه نماینده‌ی شخص دیگری شده است، ( امین که توسط دادگاه برای غایب مفقود الاثر تعیین میشود تا اداره ی امور مالی وی را بر عهده گیرد).
- پیمان فضولی با نماینده قراردادی :
منظور از نماینده‌ی قراردادی، شخصی است که به واسطه یک قرارداد نماینده‌ی شخص دیگر شده است (وکیل).
منظور از نماینده ایقاعی (که عبارت است از رضایت یک طرف در پیمان بستن) شخصی است که توسط یک ایقاع نماینده شخص دیگر شده است (ولیِ قهری برای فرد دیوانه).
معاملات فضولی متعدد نسبت به وجه مال دیگری :
اگر نسبت به مال شخصی، معامله فضولی صورت گیرد و فضول، وجه معامله را از متعامل فضولی دریافت کند و آن را مورد نقل و انتقالات متعدد قرار دهد، مالک میتواند هر یک از این معاملات متعدد را که نسبت به وجه مال او صورت گرفته است، قبول کند.
قبول هر یک از این معاملات متعدد موجب میشود که معامله مزبور و معاملات قبل از آن درست باشند و معاملات بعد از آن باطل شوند.
در ادامه با مفهوم عقد و قرارداد فضولی و همچنین چه مواردی باعث قبول یا عدم قبول عقد قرارداد این معاملات خواهد شد، آشنا میشوید!
عقد فضولی
اگر مالک، عقد فضولی را قبول کند، مال و منافع مال مورد معامله عقد فضولی از چه زمانی به طرف مقابل معامله فضولی منتقل میشود؟
در این خصوص سه نظریه وجود دارد:
۱) نظریه کشف معامله ی فضولی چیست؟ حقیقی : مال از زمان پذیرش مالک که بیان‌گر انتقال به طرف مقابل است منتقل میشود، بنابراین هم مال و هم منافع از زمان انعقاد عقد به طرف مقابل منتقل میشود.
۲) نظریه کشف حکمی : مال از زمان پذیرش مالک به طرف مقابل منتقل میشود، اما منافع از زمان انعقاد عقد فضولی به طرف مقابل منتقل میشود.
۳) نظریه نقل : هم مال و هم منافع از زمان پذیرش مالک به طرف مقابل منتقل میشود.
ابطال معامله فضولی
قبول یا عدم قبول عقد قرارداد فضولی از جانب مالک به ۴ دسته تقسیم میشود :
۱- ممکن است مالکِ مال معامله فضولی، معامله را کاملاً قبول کند.
۲- ممکن است مالکِ مال در عقد قرارداد فضولی، معامله را کاملاً قبول نکند ولیکن کاری را در پیش گیرد که حاکی از قبول باشد برای مثال مال را به شخص ثالث تحویل دهد.
۳- ممکن است مالکِ مال در معاملات فضولی، معامله را کاملاً رد کند.
۴- ممکن است مالکِ مال در عقد قرارداد فضولی، آن را کاملاً رد نکند ولیکن کاری را در پیش گیرد که حاکی از رد باشد برای مثال مال را به دیگری انتقال دهد.
اگر مالکِ مالی که مورد معامله فضولی واقع شده است، آن را به شخص ثالثی منتقل کند دو حالت وجود خواهد داشت:
۱- با علم به وقوع معامله فضولی : در این حالت این عمل نوعی رد ضمنی معاملات فضولی است و معامله فضولی باطل میشود. (منظور از رد ضمنی، مالکی است که به طور آشکار معاملات فضولی را رد نکند اما اعمالی را انجام دهد که نشان‌گر رد است. برای مثال: عقد فضولی انجام شده است ولیکن مالکِ مال آن را به فرد دیگری بفروشد.)
۲- بدون علم به وقوع معامله فضولی : در این حالت منتقلٌ الیه، قائم مقام مالک در رد یا قبولی معاملات فضولی میشود. یعنی معاملات فضولی همچنان غیر نافذ است و منتقلٌ الیه است که میتواند به عنوان مالک جدید، معاملات فضولی سابق را رد یا قبول کند.
دادخواست ابطال معامله فضولی
برای دانلود میتوانید از طریق لینک زیر اقدام نمایید…
نمونه رای ابطال معامله فضولی
برای دریافت نمونه رای ابطال از طریق لینک زیر اقدام نمایید…
حکم کیفری معامله فضولی
ابتدا باید بدانیم تفاوت بین این معامله و فروش مال غیر چیست!
تفاوت معامله فضولی و فروش مال غیر چیست؟
فروش مال غیر یعنی تصمیم به فروش اموالی که از منافع خود شخص فروشنده نخواهد بود و این اقدام در دسته جرم کلاهبرداری محسوب میشود و مجازات آن علاوه بر اینکه باعث رد اصل مال میشود، میتواند برای شخص فروشنده حبس از یک ماه تا ۷ سال در پی داشته باشد و برای آزادی از این محکومیت باید به اندازه معادل مال در نظر گرفته شده جزای نقدی را پرداخت نماید، در صورتی که در این معامله شرایط کلاهبرداری مشدده داشته باشد، مجازات آن چندین برابر خواهد شد.
به عنوان مثال اگر ارزش مال تا ۲۰۰ میلیون تومان باشد مجازات شخص ۷ ماه تا ۶ سال حبس و جزای نقدی معادل مال اخذ شده خواهد بود.
آیا معامله فضولی جرم است؟
در عقد معاملات فضولی، فرد اگر به نام خود و چه به نام مالک معامله ای انجام دهد، وجه کیفری بر آن محقق میشود و با رد شخص مالک میتوان آن معامله را فسخ نمود!
حکم کیفری معامله فضولی چیست؟
به طور کلی در انتقال فروش مال غیر سوء نیت و قصد تضرر در معامله ی فضولی چیست؟ مال وجود دارد ولی در معامله فضولی سوء نیت همیشه محرز نیست! ولی این را هم بدانید رکن اساسی هر دو جرم به بیان انتقال مال به شخصی غیر از انتقال دهنده است و فرد انتقال گیرنده که آگاهی نسبت به این معامله و فروش مال غیر داشته باشد پاسخگو خواهد بود!
فروش مال غیر در چه صورتی صحیح و نافذ است؟
شرایط فروش مال غیر فقط در صورت رضایت شخصی خود صاحب مال است و صاحب اموال میتواند به فردی که به عنوان ولایت و سرپرستی، وصایت یا وکالت او قرار دارد، این اقدامات را واگذار نماید! در جرم انتقال مال غیر، اجازه مالک هم نمیتواند باعث جلوگیری از عواقب کیفری برای شخص فروشنده شود، تنها میتواند در مجازات شخص تخفیف قائل نمود!
معامله فضولی چه حکمی دارد؟
پس در جرم انتقال مال غیر اگر شخص مالک آگاهی کامل به داد و ستد داشته باشد، پس از انجام عقد قرارداد فروش از زمان آگاهی یافتن تا یک ماه فرصت دارد مورد داد و ستد خود را از طریق اظهارنامه به خریدار آگاه سازد و در غیر اینصورت مرتکب جرم کلاهبرداری است!
حرف آخر …
قرارداد یا معامله فضولی ممکن است برای هر فردی در جامعه رخ دهد اما نحوه مواجه با آن بسیار مهم است، به هنگام وقوع معاملات فضولی و عدم اطلاع افراد از نحوه طرح دعوی ( که از جمله دعاوی حقوقی محسوب میشود و نیازمند تنظیم دادخواست است )، بهتر است ابتدا و پیش از انجام هر گونه اعمالی با یک وکیل حاذق مشورت به عمل آید.
گروه وکلای پارسیان با بهره‌مندی از تجربیات موفق و با اتکاء به وکلای کاردان خود تمامی خدمات حقوقی و کیفری را ارائه میدهد، هدف مشاورین ما کمک به شماست تا بتوانید در کمترین زمان و با خیالی آسوده مشکلاتتان را حل نمایید، کافی است از طریق تماس با ما مشکلات حقوقی و کیفری خودتان را به صورت کاملا رایگان در میان بگذارید.
اثر رد معامله فضولی چیست؟
معامله فضولی معامله ای است که بموجب آن شخصی غیر از مالک مال، بدون داشتن سمت قانونی، اقدام به انجام معامله نسبت به مال غیر نماید. چنین معامله ای در قانون مدنی، غیرنافذ اعلام شده است یعنی در صورت تنفیذ مالک، معامله صحیح و در صورت رد مالک، معامله باطل خواهد بود. ماده ۲۴۷ قانون مدنی در این باره بیان نموده است:
“معامله به مال غیر جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال باطناً راضی باشد ولی اگر مالک یا قائم‌مقام او پس از وقوع معامله آن را اجازه نمود در این صورت معامله صحیح و نافذ می شود.”
هرگاه مالک پس از اطلاع از انجام معامله فضولی قصد رد معامله را داشته باشد، می بایست عدم رضایت خود را (رد معامله) با ابراز هر لفظ یا فعلی که دلالت بر عدم رضای او نسبت به معامله فضولی است را اعلام نماید. گاهی اوقات مالک صراحتاً معامله را رد می نماید بطور مثال با ارسال اظهارنامه. گاهی اوقات نیز ممکن است بطور ضمنی معامله فضولی را رد نماید مانند آنکه پس از اطلاع از انجام معامله فضولی، مال مورد معامله را به غیر منتقل نماید. به هر صورت پس از آنکه مالک معامله فضولی را رد نمود، معامله باطل می شود. پر واضح است که رد معامله فضولی دارای آثار حقوقی میان مالک و اصیل و هم چنین فضول خواهد بود بنابراین جداگانه به بررسی این آثار خواهیم پرداخت.
رابطه مالک و اصیل در معامله فضولی
اصیل، طرف قرارداد عقد فضولی است. اگر فضول مال مورد معامله را به اصیل تسلیم ننموده باشد، آثار معامله فضولی متوجه اصیل نیز خواهد شد اما قطعاً اصیل، غاصب محسوب نمی شود و آثار غصب نیز بر وی جاری نمی گردد. اما با توجه به آنکه معامله باطل شده است، اصیل موظف است که از عهده خساراتی که بر مالک وارد گردیده است، برآید. اما اگر فضول مورد معامله را به اصیل تسلیم نموده باشد، اصیل علاوه بر جبران خسارات فوق الذکر، موظف است که مورد معامله را با جبران ضرر ناشی از نقص یا عیب و … به مالک برگردانده و اگر عین مال تلف شده باشد، موظف است مثل یا قیمت روز تادیه مال را به مالک تسلیم نماید. در اینصورت علاوه بر اثر معامله فضولی، آثار غصب نیز شامل اصیل می گردد.
رابطه اصیل و فضول در معامله فضولی
در رابطه حقوقی میان اصیل و فضول دو فرض متصور است.
۱. اگر اصیل آگاه به انجام معامله فضولی باشد و با این قصد معامله را انجام داده باشد، فقط حق استرداد ثمن پرداختی را دارد چراکه آگاهانه معامله فضولی را انجام داده است. (قاعده اقدام)
۲. اما اگر اصیل به انجام معامله فضولی آگاه نباشد، علاوه بر آنکه استحقاق مطالبه ثمن پرداختی را دارد، می تواند برای مطالبه خسارات و غرامات خود به فضول مراجعه نماید. غرامات بمعنای خسارت یا ضرر و زیان مالی است که فضول می بایست بابت جبران خسارت به اصیل پرداخت نماید. هم چنین اگر اصیل بدلیل انجام این معامله مجبور به طرح دعوا و پرداخت هزینه دادرسی شود، می تواند تمامی این هزینه ها را از فضول مطالبه نماید. ماده ۳۹۱ قانون مدنی مقرر نموده است:
“در صورت مستحق للغیر بر آمدن کل یا بعض از مبیع بایع باید ثمن مبیع را مسترد دارد و در صورت جهل مشتری به وجود فساد بایع باید از عهده غرامات وارده بر مشتری نیز برآید.”
همچنین دیوانعالی کشور در رای وحدت رویه شماره ۸۱۱ مورخ ۱۴۰۰/۰۴/۰۱ در ارتباط با غرامات این چنین اعلام نظر نموده است:
“با عنایت به مواد ۳۹۰ و ۳۹۱ قانون مدنی، در موارد مستحق للغیر درآمدن مبیع و جهل خریدار به وجود فساد، همانگونه که در رای وحدت رویه شماره ۷۳۳ مورخ ۱۳۹۳/۰۷/۱۵ هیات عمومی دیوان عالی کشور نیز بیان شده است، فروشنده باید از عهده غرامات وارده به خریدار از جمله کاهش ارزش ثمن، برآید. هرگاه ثمن وجه رایج کشور باشد، دادگاه میزان غرامت را مطابق عمومات قانونی مربوط به نحوه جبران خسارت از جمله صدر ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی مصوب ۱۳۳۹، عنداللزوم با ارجاع امر به کارشناس و بر اساس میزان افزایش قیمت (تورم) اموالی که از نظر نوع و اوصاف مشابه همان مبیع هستند، تعیین میکند و موضوع از شمول ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ خارج است …”
با عنایت به رای وحدت رویه فوق الاشاره می توان اینگونه بیان نمود که تعهد فضول به پرداخت قیمت واقعی مال مورد بحث منوط به دریافت وجه رایج کشوری است لذا اگر بخشی از وجه را دریافت نموده باشد، مکلف به پرداخت غرامت نسبت به همان میزان می باشد. هم چنین در تعیین میزان جبران خسارت، شاخص بانک مرکزی نقشی نداشته و ملاک عمل، قیمت روز امثال مبیع موضوع معامله فضولی از طریق کارشناسی است. نکته قابل توجه این است که اگر نسبت به مال غیر، معاملات متعدد فضولی انجام شود، هر یک از طرف های اصیل صرفاً می تواند به فضول معامله فضولی خود مراجعه نماید.
رابطه مالک و فضول در معامله فضولی
در ارتباط با رابطه میان مالک و فضول دو حالت وجود دارد:
۱. اگر فضول مال مورد معامله را تصرف نکرده باشد، صرفاً از باب مسئولیت مدنی در مقابل مالک مسئول است و می بایست از عهده خسارات وارده جهت انعقاد معامله فضولی و اثبات بطلان آن من جمله خسارات دادرسی و … برآید.
۲. اما اگر فضول بر مورد معامله استیلا یافته باشد، در اینصورت علاوه بر آثار معامله فضولی عمل غصب نیز انجام شده است و مالک می تواند علاوه بر جبران خسارات، برای استرداد عین و منافع و در صورت تلف شدن مال، مثل یا قیمت آن به فضول مراجعه نماید.
جهت مشاوره حقوقی با وکیل پایه یک دادگستری به صفحه تماس با ما مراجعه فرمائید.
فرق بین معامله فضولی با انتقال مال غیر
در حقیقت تفاوت اساسی بین معامله فضولی و انتقال مال غیر در وجود یا عدم وجود سوء نیت است، در انتقال مال غیر سوء نیت متهم رکن اساسی تشکیل دهنده آن جرم است.
قطعا در یک جامعه مدنی هیچ شخصی نباید به خود اجازه بدهد تا در اموال و دارایی های شخص دیگری دخل و تصرف نماید اما متاسفانه افرادی سودجو و منفعت طلب در پی منافع خود به اموال دیگران دست درازی می کنند که قطعا این کار بدون پاسخ نخواهد ماند. در همین راستا قانون گزار به دوشکل از این نوع تجاوز به حقوق دیگری در معاملات اشاره نموده یکی معامله فضولی و دیگری انتقال مال غیر.
اما انچه در اینجا ما در صدد بررسی آن هستیم تمایز میان معامله فضولی با انتقال مال غیر است. در ابتدا به یک تعریف مختصر از هریک می پردازیم.
تعریف معامله فضولی و انتقال مال غیر
معامله فضولی که به معنای عامیانه یعنی سرک کشیدن در اموال و دارایی دیگران، نزدیک است، عبارت از این است که فردی بدون اجازه مالک در اموال وی به صورت مثلاً فروش یا اجاره و رهن، دخالت و تصرف کند .
آثار حقوقی چنین قراردادهایی این است که، به دلیل اینکه فرد معامله کننده بر خلاف مورد وکالت، از طرف صاحب مال اذن و اجازه انجام معامله را ندارند، غیر نافذ است. به عبارت دیگر، این معاملات نه باطل هستند و نه صحیح، بلکه تعیین تکلیف آن‌ها بستگی به اجازه صاحبِ مال دارد که چنانچه مورد تأیید مالک قرار گرفت، صحیح و الاّ باطل است.
اما انتقال مال غیر به معامله ای گفته میشود که شخص بدون اذن و اجازه و با معرفی کردن خود به عنوان مالک (اصیل) در معامله معامله ی فضولی چیست؟ وارد شده و صرفا به نیّت بردن سود به نفع خود، اقدام به معامله میکند که نمونه بارز آن، پیش فروش یک واحد ساختمانی به چند نفر می باشد. لهذا به جهت مشهود بودن عنصر سوء نیت از انواع جرم کلاهبرداری است. زیرا انتقال دهنده سؤنیت و قصد منتفع شدن دارد و معامله روی معامله به ضرر پیش خریدار قبلی می باشد.
تمایز بین معامله فضولی با انتقال مال غیر
1) در معامله ی فضولی، ضمانت اجرا عدم نفوذ است که با تنفیذ مالک معامله صحیح می شود و با رد از جانب وی، معامله باطل خواهد بود؛ اما در جرم انتقال مال غیر، اجازه ی مالک منجر به زوال وجه کیفری نشده و تنها می تواند به تخفیف مجازات مرتکب بینجامد .
2) در معامله ی فضولی، مالک هرگاه که بخواهد می تواند نسبت به رد یا قبول معامله اقدام بکند و از این نظر ظرف زمانی خاصی برای وی پیش بینی نشده است، اما در جرم انتقال مال غیر، چنانچه مالک نسبت به انتقال مال خود آگاه باشد، از زمان آگاهی یافتن تا یک ماه فرصت دارد که تعلق مال مورد معامله به خود را از طریق اظهارنامه به خریدار اطلاع دهد، در غیر اینصورت معاون جرم کلاهبرداری محسوب خواهد شد .
3) درانتقال مال غیر، اولا و به ذات سوء نیت و قصد اضرار به غیر در جرم انتقال مال غیر وجود دارد وحتی در قانون کلاه بردار نامیده شده است که این نشان می دهد در مورد انتقال مال غیر اصل بر سوء نیت معامله ی فضولی چیست؟ است در حالیکه در معامله ی فضولی سوء نیت همیشه محرز نیست. و در حقیقت اصل بر عدم سوء نیت می باشد و این امر باید اثبات گردد.
4) با توجه به م 674 و 304 قانون مدنی بیشتر می توان دریافت که در معامله فضولی شخص فضول یا از شخص اصیل وکالت داشته و از حد اختیارات خود خارج گردیده یا اینکه خود را محق می دانسته پس قصد اضرار اصیل را ندارد و به نفع خویش عمل نمی کند.ولی در فروش مال غیر شخص عمدا و به قصد ضرر دیگری معامله می کند و خود را به جای اصیل معرفی می کند تا سود ببرد.
معامله فضولی
[ویکی فقه] معامله فضولی این است که شخصی برای دیگری یا با مال دیگری، معامله کند بدون این که نماینده یا مأذون از طرف او باشد. معامله فضولی ممکن است تملیکی یا عهدی باشد؛ معامله فضولی تملیکی مانند آن که شخصی مال دیگری را بدون اذن مالک به دیگری بفروشد و معامله فضولی عهدی مانند آنکه شخصی به حساب شخص دیگری متعهد شود که عملی را برای طرف دیگر معامله انجام دهد. کسی که بدون نمایندگی و اذن برای دیگری معامله را تشکیل می دهد اصطلاحاًً فضول و معامله ی فضولی چیست؟ طرف معامله او را اصیل و شخص دیگر را که معامله برای او یا به مال او انجام شده است، غیر می گویند.
معامله فضولی پیش از آنکه از طرف مالک، تنفیذ یا رد شود باطل نیست ولی صحیح و معتبر نیز نمی باشد، بلکه یک عقد غیر نافذ است.
ماده ۲۴۷ قانون مدنی می گوید: «معامله به مال غیر جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال باطناً راضی باشد. » تنها اثری که می توان برای آن شناخت، الزام اصیل به اجرای مفاد عقد در صورت تنفیذ غیر می باشد. معامله فضولی از جانب اصیل که اراده اش کامل بوده عقد لازم است. وضعیت عدم نفوذ معامله، مادام که اجازه یا رد صادر نشده است باقی خواهد بود. ماده ۲۵۲ قانون مدنی اعلام می دارد:
«لازم نیست اجازه یا ردّ فوری باشد و اگر تأخیر موجب تضرر طرف اصیل باشد مشارالیه می تواند معامله را بهم بزند». وضعیت عدم نفوذ معامله فضولی حتی پس از مرگ غیر، نیز باقی خواهد ماند و مطابق ماده ۲۵۳ قانون مدنی هرگاه غیر، پیش از اجازه یا رد فوت کند، وارث می تواند معامله را اجازه یا رد کند.
وضعیت و آثار معامله پس معامله ی فضولی چیست؟ از اجازه
هرگاه مالک، معامله فضولی را اجازه کند، معامله کامل شده و آثار حقوقی خود را خواهد داشت. ماده ۲۴۸ قانون مدنی می گوید: «اجازه مالک نسبت به معامله فضولی حاصل می شود به لفظ یا فعلی که دلالت بر امضای عقد نماید». مانند آن که مالک پس از وقوع معامله فضولی، مال مورد معامله را به اصیل تسلیم کند. طبق ماده۲۴۹ قانون مدنی«سکوت مالک ولو با حضور در مجلس عقد اجازه محسوب نمی شود».
هرگاه اصیل، ثمن معامله را به فضول پرداخته باشد، مالک می تواند جهت اخذ ثمن به فضول یا اصیل مراجعه کند، چنانچه به اصیل مراجعه کند، اصیل خواهد توانست ثمن پرداختی به فضول را استرداد کند.
زمان پیدایش آثار قانونی
باید ببینیم عقد از چه زمانی آثار قانونی خود را خواهد داشت، ماده ۲۵۸ قانون مدنی مقرر می دارد: نسبت به منافع مالی که مورد معامله فضولی بوده است و همچنین نسبت به منافع حاصله از عوض آن، اجازه یا رد از روز عقد مؤثر خواهد بود».
معاملات متعدد بر مال غیر
.
دانشنامه آزاد فارسی
معاملۀ فضولی
معامله ای که کسی بدون داشتن نمایندگی یا وکالت نسبت به مال دیگری انجام می دهد، خواه برای خود و خواه برای مالک. هر نوع از عقود را می توان به صورت فضولی انجام داد؛ اعم از عقد تملیکی و یا عهدی. مواد ۲۴۷ تا ۲۶۳ قانون مدنی به احکام مربوط به معاملات فضولی اختصاص یافته است. معامله به مال غیر جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت نافذ نیست، ولو این که صاحب مال باطناً راضی معامله ی فضولی چیست؟ باشد. ولی اگر مالک یا نمایندۀ او پس از وقوع معامله به آن اجازه دهند، معامله صحیح و نافذ است. اجازه یا تنفیذ مالک نسبت به معاملۀ فضولی و همچنین رد آن، می تواند به لفظ باشد یا به فعل و یا عملی که دلالت به رضایت یا عدم معامله ی فضولی چیست؟ رضایت وی کند. رضایت باطنی مالک بدون آن که چیزی دلالت بر آن نماید کافی نیست، همچنان که سکوت او حتی هنگام حضور در مجلس عقد نیز اجازه محسوب نمی شود. لازم نیست که اجازه یا رد فوری باشد. چنانچه مالک پیش از اجازه یا رد فوت کند این حق عیناً به ورّاث وی منتقل می شود و اجازۀ تمامی ورثه برای صحت یا رد معاملۀ فضولی لازم است. اگر معاملۀ فضولی مال را به تصرف مشتری داده باشد و مالک بعداً معاملۀ فضولی را رد کند، مشتری نسبت به اصل مال و منافع ایام تصرف و عیوبی که در مدت تصرف او در مال به وجود آمده، ضامن است، حتی اگر استیفای منفعت نیز نکرده باشد. چنانچه مشتری آگاه به فضولی بودن معامله نبوده باشد، می تواند جهت دریافت ثمن و خسارات خود به فروشندۀ فضولی مراجعه کند. در معاملۀ فضولی فرض بر این است که شخص سوء نیت نداشته و تصور می کرده که صاحب مال راضی به انجام معامله است و در آینده آن را تنفیذ خواهد کرد، ولی چنانچه محرز شود که عامل فضولی سوء نیت داشته، عمل او جرم محسوب می شود و بر اساس قانونِ فروش مال غیر، مصوبِ ۱۳۰۲ش، قابل تعقیب است.
