بورس کالا چیست

مزایای عرضه کامل محصولات زنجیره تولید در بورس کالا چیست؟
عرضه همه جانبه کالاهای پایه و محصولات مهم تولیدی کشور در بورس کالای ایران از جمله محور اقدامات دولت سیزدهم در جهت ایجاد شفافیت و عدالت و افزایش متوازن تولید در بخش های مختلف است که در همین زمینه عباس سلطانی دعوی کارشناس بازار سرمایه، مزایای عرضه کامل کالاها در بورس کالا همزمان با توسعه ابزارهای مالی کالایی برای صنایع را برشمرده است.
سلطانی دعوی در گفتوگو با «کالاخبر» به مزیت های رشد و توسعه بورس کالای ایران در اقتصاد ملی اشاره کرد و اظهار داشت: از مهمترین مزایای بورس کالا میتوان به معافیت مالیاتی اشاره کرد به طوری که معادل ۱۰ درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورسهای کالایی پذیرفته شده و به فروش میرسد، از بخشودگی مالیاتی برخوردار میشوند.
او گفت: همچنین تأمین مالی بنگاهها با استفاده از ابزارهای مالی مانند معاملات سلف و قراردادهای سلف موازی استاندارد و سازوکار اوراق بهادار مبتنی بر کالا، از دیگر مزیتهای مهم بورس کالا محسوب میشود.
وی با اشاره به ویژگیهای بورس کالا مانند معاملات متشکل و سازمانیافته، قانونمند، قابل نظارت، شفاف، عادلانه، رقابتی و کمهزینه، افزود: در کنار این ویژگی ها نظارت بر کیفیت و کمیت کالاهای عرضهشده توسط بورس کالا تضمین شده است و همه این مزایا از جمله مواردی است که همواره چالش اصلی فعالان در بازارهای غیررسمی است.
به گفته مدیرعامل کارگزاری گنجینه سپهر پارت، اخذ تضامین قبل از انجام معاملات باعث می شود تا طرفین معامله با خیال آسوده به مبادله در بورس کالا بپردازند اما در صورت بروز اختلاف میان طرفین معامله، بورس کالا دارای مراجع اختصاصی بررسی و رسیدگی به دعاوی بوده که سرعت رسیدگی به دعاوی مطرحشده در مقایسه با دادگاههای عادی به مراتب بالاتر است.
این کارشناس بازار سرمایه تأکید کرد: علاوه براین، کشف قیمت کالاهای عرضه شده براساس عرضه و تقاضا و از بین بورس کالا چیست رفتن برخی رانتهای موجود در بازارهای سنتی، مزیتهای مهم دیگری است که در بورس کالا وجود دارد.
تجارب موفق
سلطانی دعوی همچنین گفت: بازار فیزیکی بورس کالای ایران در طول فعالیت بیش از ۱۸ ساله خود البته از زمان بورس فلزات تهران، شاهد پذیرش محصولات متعدد در گروههای کالایی بوده و به فراخور در زمینه مبادلات هر گروه کالایی با نهادهای متعدد در حوزههای تولیدی و بازرگانی ارتباط و تعامل داشته است.
وی اضافه کرد: از تجارب موفق بازار فیزیکی بورس کالا عرضه مستمر و منظم محصولات فولادی، فلزی، پلیمری، شیمیایی و فرآوردههای نفتی توسط بزرگترین تولیدکنندگان و عرضهکنندگان کشور است که همین رویه باعث شده تا آمارهای شفاف و مهمی به منظور بهره برداری سیاست گذاران وجود داشته باشد.
این فعال بازار سرمایه بورس کالا چیست گفت: رشد حجم و ارزش معاملات در طول سالهای فعالیت بورس کالا مؤید اثربخشی و کارکرد مناسب این بازار در تأمین نیاز صنایع پاییندستی و تبدیلی بوده که همه مزیت های بزرگ بورس کالا برای اقتصاد کشور در شرایطی است که هنوز از همه ظرفیت های این بورس در رشد صنایع و حمایت از تولید استفاده نشده که با اهتمام بیشتر کلیه دستگاههای مرتبط شاهد بهبود فرآیند ها در حوزه تولید و تأمین نیاز کشور به واسطه بورس کالا خواهیم بود.
دستاوردها
مدیرعامل کارگزاری گنجینه سپهر پارت در بخش پایانی این مصاحبه گفت: یکی از مهمترین دستاوردهای بورس کالا در طول سالهای فعالیت این بورس، ایجاد شفافیت در فضای بازار و ارائه گزارشهای آماری بهصورت روزانه و دورهای است که تا پیش از این بازارهای کالایی از فقدان آمارهای موثق رنج می برد. در کنار این شفافیت اطلاعاتی، راهاندازی ابزارهای مالی مبتنی بر کالا از جمله اوراق سلف موازی، گواهی سپرده کالایی و صندوقهای کالایی نیز از دستاوردهایی است که تأثیر عمیقی بر اقتصاد ایران داشته است.
این کارشناس بازار سرمایه اضافه کرد: سوای همه این دستاوردها، راهاندازی قراردادهای آتی، اختیار معامله و تابلوی املاک و مستغلات، نیز جزو دستاوردهای بورس کالا محسوب میشود که این ابزارها به طور حتم بخش بزرگی از نیاز صنایع و سرمایه گذاران را تامین می کند.
بازار بورس کالا چیست؟
به دلیل وجود چالشهایی در بازار کالا و نوسانات قیمتی، نیاز به ساختاری قانونمند برای معاملات کالا در بازار ایران دیده میشد. از سالهای قبل این ساختار در بورسهای کالایی جهان همانند بورس تجارت شیکاگو، بورس فلزات لندن، بورس کالای نیویورک و دهها بورس کالایی دیگر در سراسر دنیا، وجود داشت. بازار بورس کالا در ایران نیز در ابتدای پاییز سال 1386 فعالیت خود را آغاز کرده و با بیش از یک دهه تجربه، معاملات انواع محصولات صنعتی و معدنی، کشاورزی، پتروشیمی و فرآوردههای نفتی را میسر ساخت.
در بورس کالا، فرآوردههای دارای وزن، قیمت و تاریخ تحویل که کیفیت و کمیتهای مشخصی داشته باشند، امکان معامله دارند. رسالت بورس کالا را میتوان ایجاد بازاری شفاف برای عرضه و تقاضای کالاهای اساسی و مواد اولیه بر مبنای قیمت منصفانه دانست. ایجاد سازوکاری آسان برای انجام معاملات، سبب شده معاملهگران به راحتی بتوانند در این بازار فعالیت داشته باشند. در این نوشتار به زبان ساده در خصوص اینکه بورس کالا چیست و نحوه معامله در آن چگونه است، خواهیم گفت.
بورس کالا در یک نگاه
ایجاد بازاری شفاف جهت تسهیل معاملات و کشف نرخ قیمت کالاهای اساسی و مواد اولیه واسطهای به کمک بورس کالا صورت میگیرد. تعیین قیمت بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا صورت گرفته، و بورس کالا با ابزارهای تأمین مالی و مدیریت ریسک تعهدات طرفین معامله را تضمین کرده و فضای فعالیت در بازار را شفاف نگاه میدارد.
9 محور خدماترسانی بورس کالا
بورس کالا در یک کلام به دنبال بالا بردن تجارت کالایی و تخصیص بهینه منابع و سرمایه به بازار کالایی کشور است. در بورس کالای ایران 9 محور اصلی خدماترسانی وجود دارد.
- ایجاد و توسعه بازارهای داخلی و صادراتی کالایی
- کشف قیمت منصفانه و ایجاد مرجعیت قیمتی
- مدیریت ریسک نوسانات قیمت
- بهبود برنامهریزی تولید برای تولیدکنندگان
- بهبود محیط سرمایهگذاری
- تسهیل مبادلات فیزیکی از طریق افزایش استانداردهای کیفی و تضمین تعهدات قراردادها
- تقویت زیرساختهای ذخیره و نگهداری کالا
- تسهیل تأمین مالی
- ایجاد امکان تنظیم بازار و تنظیم ذخایر استراتژیک کالا برای نهادهای دولتی
4 بازار فعال در بورس کالا
بورس کالای ایران 4 بازار فیزیکی، فرعی، مشتقه و مالی را شامل میشود که هر کدام ابزارهای خاص خود برای فعالیت را دارند.
- بازار فیزیکی: در بازار فیزیکی چهار گروه کالای اصلی از جمله محصولات صنعتی و معدنی، محصولات پتروشیمی، فرآوردههای نفتی و محصولات کشاورزی معامله میشوند.
- بازار فرعی: اموال غیر منقول و کالاهایی که شرایط پذیرش در بازار معاملات کالای فیزیکی را ندارند، در این بازار معامله میشوند.
- بازار مشتقه: این بازار با هدف مدیریت ریسک ایجاد شده و با بهرهگیری از دو ابزار مشتقه اصلی با نام قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله به صورت روزانه فعالیت دارد.
- بازار مالی: به منظور تأمین مالیگستردهتر و کمهزینهتر، ابزارهایی در بورس کالای ایران با رویکرد تأمین مالی طراحی شده است. سلف موازی استاندار، گواهی سپرده کالایی و صندوقهای کالایی ابزارهای قابل معامله در بازار ملی بورس کالا هستند.
بازار فیزیکی بورس کالا
همان طور که در بالا گفتیم، در بازار فیزیکی بورس کالا، محصولات صنعتی و معدنی مانند فولاد، مس، آلومینیم، محصولات کشاورزی مانند جو، ذرت، گندم، فرآوردههای نفتی همانند قیر، روغن و محصولات پتروشیمی مانند اوره، بنزین و پلی پروپیلن معامله میشود. 4 معامله رایج در بازار فیزیکی بورس کالا معاملات نقدی، معاملات نسیه، معاملات سلف و معاملات کشف پریمیوم است.
- معاملات نقدی: سادهترین شکل معاملات در بازار فیزیکی، معاملات نقدی است. در معاملات نقدی، در ابتدا مشخصات عرضه از طریق اطلاعیه عرضه به فعالان بازار اعلام میشود تا متقاضیان دارای شرایط برای خرید کالا رقابت کرده تا در نهایت معاملات نقدی بین خریدار و فروشنده یا همان عرضهکننده کالا منعقد شود. پس از انجام معامله و انعقاد قرارداد طی یک مدت زمان معین، مبادله وجه و کالا صورت میگیرد. تمامی مراحل مبادله فیزیکی کالا و تعیین قیمت از طریق اتاق پایاپای بورس صورت گرفته تا ریسک نکول طرفین معاملات کاهش یابد. معاملات نقدی به صورت اعتباری نیز صورت میگیرد که در شیوه تسویه اعتباری، سند تسویه اعتباری بین طرفین معامله و به صورت توافقی امضا شده و تحویل اتاق پایاپای داده میشود.
- معاملات نسیه: در معاملات نسیه، کالا به خریدار تحویل داده میشود و او موظف است در تاریخ سررسید، وجه توافق شده را به فروشنده پرداخت کند. این نوع قرارداد مناسب برای افرادی است که نقدینگی کافی ندارند، اما به کمک این ابزار مالی میتوانند کالای مورد نظر خود را خریداری کنند.
- معاملات سلف: در معاملات سلف شرایط به این صورت است که تولیدکنندگان، کالای خود را پیشفروش میکنند. به عبارت دیگر عرضه کننده مبلغ قرارداد را ابتدا دریافت میکند ولی کالا را در تاریخ سررسید تحویل میدهد. معاملات سلف در بورس کالا بسیار مورد توجه بوده و امکان تسویه نقدی و اعتباری کالا همچون معاملات نقد موجود است. در معاملات سلف به نوعی امکان پوشش ریسک برای فروشنده کالا فراهم میشود.
- معاملات کشف پریمیوم: در این نوع معاملات، معاملهگران اعم از خریدار یا فروشنده نسبت به خرید و فروش کالا در زمان آینده با قیمتی فرمولبندی شده به توافق میرسند. در معاملات پریمیوم قیمت مبنایی بر حسب قیمت محصول در بازارهای داخلی یا جهانی مشخص شده و در اطلاعیه عرضه اعلام شده ذکر میشود و خریداران بر روی صرف یا کسر قیمت نسبت به قیمت مبنا رقابت میکنند. در این نوع معاملات مقدار معینی نیز مابهالتفاوت نسبت به قیمت مبنا در نظر گرفته میشود.
بازار فرعی بورس کالا
کالاهایی که تداوم عرضه ندارند و یا از لحاظ استاندارد امکان پذیرش آنها در بازار اصلی معاملات کالاهای فیزیکی بورس کالا نیست در بازار فرعی عرضه شده و شامل دو دسته میشوند.
- اموال منقول: اموال منقول شامل دو دسته کالاهایی که طبق مقررات شرایط پذیرش در بازار معاملات کالای فیزیکی را از دست دادهاند، و کالاهای فاقد شرایط پذیرش در بازار معاملات کالای فیزیکی میشوند.
- اموال غیرمنقول: این اموال شامل املاک و مستغلات با کاربریهای متفاوت از جمله تجاری، اداری، مسکونی و اراضی زراعی میشود.
بازار مشتقه بورس کالا
بازار مشتقه بورس کالا با اهداف پوشش ریسک، تضمین معاملات و امکان خرید یا فروش استقراضی دارایی ایجاد شده است. متعارفترین ابزارهای جهانی که در بازار مشتقه به منظور مدیریت ریسک مورد استفاده قرار میگیرند، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله هستند.
قرارداد آتی: در این نوع قرارداد فروشنده و خریدار متعهد میشوند در سررسید مشخص مقدار معینی از کالای موردنظر را فروخته و یا بخرند. به منظور آنکه فروشنده و خریدار به تعهدات خود عمل کنند، مبلغی را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد اتاق پایاپای میگذارند. هزینه اندک معاملات، شفافیت، نبود ریسک معاملاتی و معافیت مالیاتی را میتوان از ویژگیهای بارز این مدل از قراردادهای مشتقه دانست.
قرارداد اختیار معامله: اگر خریدار یا فروشنده حق یا اختیار خرید یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریداری کند، میتواند در تاریخ مشخصی این اختیار خرید یا فروش را اعمال کند. در واقع در این نوع قرارداد یکی از طرفین بواسطه پرداخت مبلغی، اختیارات خرید یا فروش دارد. نحوه فعالیت در قرارداد اختیار معامله به این صورت است که در صورت اعمال قرارداد اختیار خرید، فروشنده اختیار خرید موظف است دارایی با مشخصات و مقدار و قیمت تعیین شده در قرارداد را به خریدار اختیار خرید تحویل دهد. همچنین در صورت اعمال اختیار فروش، فروشنده این اختیار موظف است دارایی با مشخصات، مقدار و قیمت تعیین شده را از خریدار اختیار فروش، بخرد.
بازار مالی بورس کالا
ابزارهای بازار مالی در بورس کالا به سه دسته اوراق سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و صندوق کالایی تقسیمبندی میشود.
اوراق سلف موازی استاندارد: معاملات این بازار همچون معاملات سلف بازار فیزیکی است؛ با این تفاوت که خریدار در آن میتواند قبل از تاریخ سررسید، قرارداد خریداری شده خود را به شخص دیگری واگذار کند. در این نوع قرارداد ابتدا اوراق توسط ناشر در بازار اولیه عرضه شده و پس از آن با تشکیل بازار ثانویه، خریداران میتوانند اوراق خریداری شده را به دیگران واگذار کنند. هیچگونه محدودیت دفعات در بازار ثانویه وجود ندارد و خرید و فروش اوراق چندین بار امکانپذیر است.
گواهی سپرده کالایی: به منظور هدایت منابع بانکی به سمت تولید، گواهی سپرده کالایی مورد استفاده قرار میگیرد. این گواهی سندی است که بر مبنای آن کمیت و کیفیت کالاهای موجود در انبارهای تحت نظارت بورس مشخص میشود. دارندگان گواهی سپرده کالایی میتوانند با این سند از شبکه بانکی کشور، تسهیلات مالی دریافت کنند. شبکه بانکی کشور نیز میتواند با استناد به مکانیزم بورس کالا، یا تحویل کالا از بازار و فروش آن در بازار مطالبات خود را وصول کند.
صندوق کالایی: صندوقهای کالایی موفقیت قابل ملاحظهای در بازارهای مالی دنیا داشته است چرا که امکان سرمایهگذاری در بازارهای کالایی را برای عموم فراهم میکند. فعالیت اصلی این صندوقها را میتوان سرمایهگذاری در اوراق بهادار مبتنی بر کالاهایی دانست که به عنوان دارایی پایه صندوق در نظر گرفته شدهاند. سرمایهگذاران این صندوقها به جای خرید و نگهداری کالای مورد نظر، اوراق این صندوقها را خریداری میکنند تا هزینههای جابهجایی و نگهداری کالا را متحمل نشوند؛ واحدهای این صندوقها در بورس قابل معامله است.
نحوه معامله در بورس کالا
با توجه به بورس کالا چیست گسترده بودن قراردادها و محصولات موجود در بورس کالا، افراد با اهداف و انتظارات مختلف میتوانند در این بازار فعالیت کنند. نه تنها متقاضیان، تولیدکنندگان و عرضهکنندگان کالا، بلکه کسانی که به دنبال سرمایهگذاری و کسب سود هستند نیز میتوانند وارد این بازار شوند. برای معامله در بازار بورس کالا همانند معامله در بازار بورس، نیاز به دریافت کد بورس کالا است. شما میتوانید به کارگزاریهای معتبر سراسر کشور مراجعه کرده و کد بورس کالای خود را دریافت کنید و از طریق کارگزار، فرمهای مربوطه را تکمیل و درخواستهای خرید یا فروش خود را ارسال کنید. در ادامه نیاز است میزان سپرده مورد نیاز را به حساب کارگزار در اتاق پایاپای واریز کنید تا سفارش شما توسط کارگزار به تالار معاملات انتقال داده شود.
کارگزاری بانک مسکن یکی از کارگزاریهای فعال در بازار بورس کالای ایران و بزرگترین خریدار محصولات کشاورزی بورس کالا در سال 1399 بوده است. شما میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت کد بورس کالای خود به بخش بورس کالای سایت کارگزاری بانک مسکن مراجعه کنید.
همچنین برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص کالاها و قراردادهای بورس کالا می توانید به سایت بورس کالای ایران مراجعه کنید.
بورس کالا چیست؟
بورس کالا یک بازار مدرن برای فروش کالاهای خاصی است که بهصورت کاملاً اصولی و تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار کشور اداره میشود. مهمترین عاملی که باعث بوجود آمدن بازار بورس کالا در جهان شد، مشکلاتی بود که برای ارائه کالا در بازارهای سنتی وجود داشت. در واقع بورس کالا توانست تمام مشکلات بازارهای سنتی از جمله غیرقابل اعتماد بودن کالاها، غیرواقعی بودن قیمتها و تقلب خریداران یا فروشندگان کالا را بهصورت کامل حل کند.
مقایسه بازار سنتی با بورس کالا
در بازارهای سنتی اگر شما بخواهید یک کالای اساسی مانند زعفران را خریداری کنید، با فروشندگان متفاوتی روبهرو میشوید که هر یک قیمت متفاوتی را برای کالای خود ارائه میدهند و حاصل کردن اطمینان از کیفیت هیچکدام از آن کالاها ممکن نیست. حالا اگر شما برای خرید زعفران به بازار بورس کالا مراجعه کنید، تمام فروشندگان و قیمتها واقعی، واضح و قابل اعتماد هستند. اصل بودن کالا یا محصول، احراز هویت فروشندگان، خریداران، قیمتهای روز کالاها و ….. از جمله مواردی هستند که بهصورت تخصصی توسط نهادهای دولتی مورد بررسی قرار گرفته و سپس با ارائه کیفیت و استانداردهای لازم اجازه ورود به بورس کالا را اخذ میکنند. بنابراین هر کالایی که بتواند در بازار بورس کالای کشور قرار بگیرد، کاملاً قابل اعتماد بوده و تمام فیلترهای لازم را رد کرده است.
تاریخچه بورس کالا در جهان
تاریخچه این موضوع در جهان به بیش از صد سال قبل بازمیگردد. برای نمونه میتوان به مشهورترین و قدیمیترین بازارهای بورس کالای جهان اشاره کرد که به قرار زیر هستند:
- CME: بورس تجاری شیکاگو – دارای سابقه ۱۷۰ ساله
- LME: بورس فلزات لندن – دارای سابقه ۱۵۰ ساله
- NYMEX: بورس کالا نیویورک – دارای سابقه ۱۴۰ ساله
- TOCOM: بورس کالا توکیو – دارای سابقه ۷۰ ساله
- SHFE: بورس کالا شانگهای – دارای سابقه ۳۰ ساله
- MCX: بورس کالا هندوستان – دارای سابقه ۲۰ ساله
تاریخچه بورس کالا در ایران
بورس کالا در ایران سابقه نسبتاً کمتری نسبت به تاریخچه جهانی دارد. بورس فلزات ایران در سال ۱۳۸۲ به عنوان اولین بورس کالای ایران در جهت تحقق اهداف برنامه سوم و چهارم توسعه کشور، شروع به فعالیت نمود. پس از آن نیز در سال ۱۳۸۳ بورس کالای کشاورزی به عنوان دومین بورس کالای کشور آغاز به کار کرد. شرکت بورس فلزات و کالای کشاورزی در آذرماه سال ۱۳۸۵ با تصویب شورای عالی بورس با هم ادغام شده و تحت عنوان «شرکت بورس کالای ایران» با عنوان ime.co.ir تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار ایران شروع به فعالیت کرد. از آن پس کالاهای دیگری وارد شدند که در حال حاضر شامل فلزات و مواد معدنی، محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی و معاملات آتی هستند.
زیرمجموعهها
- بازار فیزیکی
بازار فیزیکی اولین و مهمترین بخش بازار بورس کالا است که در آن افراد میتوانند با خیال راحت و به دور از دغدغههای بازار سنتی به داد و ستد بپردازند. محصولات پالایشگاهی، فلزی و کشاورزی جزو کالای موجود در این بازار هستند. - بازار فرعی
بازار فرعی دقیقاً شبیه به بازار فیزیکی است که تنها یک مورد خاص آن را از بازار فیزیکی جدا کرده است. در واقع بازار فرعی تنوع محصولات بالاتر و قوانین سادهتری نسبت به بازار فیزیکی دارد. در این بازار محصولاتی از قبیل کالاهای معدنی، صنعتی، پلیمر، ضایعات، اموال غیرمنقول و ….. عرضه میشود. - بازار مشتقه
قراردادهای اختیار معامله و قراردادهای آتی از جمله اوراق مشتقه موجود در این بازار هستند که جدیدترین وجه بازار کالا است. در این بازار ابتدا یک دارایی خاص به عنوان «دارایی پایه» معرفی شده و سپس قراردادهای این بازار روی آن تنظیم و منتشر میشوند. دارایی پایه این بازار میتواند شامل کالاهایی نظیر سکه، فرآوردههای نفتی، زعفران، زیره، فلزات، پسته و …. باشد. - بازار مالی
هدف از ایجاد این زیرمجموعه برای بورس کالا، جذب بیشتر سرمایهگذار بوده است. این بازار خود سه زیرمجموعه اصلی تحت عناوین «صندوقهای کالایی»، «سلفموازی استاندار» و «گواهی سپرده کالایی» دارد. سرمایههای سرگردان میتوانند با ورود به بازار مالی بورس کالا تبدیل به سرمایههای سازنده در جهت تامین مالی تولید، مورد استفاده قرار بگیرند.
مزایا
بزرگترین مزیت بورس کالا این است که میتواند سرمایههای مردم را در جهتی درست و قابل اطمینان به جریان دربیاورد. از بورس کالا چیست جمله مزایای دیگر این بازار میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- امکان معیوب بودن در بورس کالا وجود ندارد و تمام کالاها رصد شده و قابل اطمینان هستند.
- قیمتهای مشخص شده در این بازار براساس عرضه و تقاضا و کاملاً عادلانه تعیین میشوند.
- در این بازار اگر فروشنده یا خریداری به تعهدات خود پایبند نباشد، باید خسارت آن را بهصورت کامل پرداخت کند.
- در این بازار نیازی به تبلیغ وجود ندارد، چراکه این سازمان است که خریداران و فروشندگان داخلی و خارجی را به هم وصل میکند. (فروشندگان کالا در این بازار مانند بازار سنتی نیازی به تبلیغات ندارند.)
معایب
علیرغم مزیتهای فراوانی که دارد، معایبی نیز دارد که از جمله آنها میتوان موارد زیر را نام برد:
- برخی از کالاهای موجود در این بازار بهصورت دستهجمعی «سبد» عرضه میشوند و امکان انتخاب در آنها وجود ندارد.
- افراد و سازمانهای عرضهکننده در بازار بورس کالا موظف هستند تا بهصورت دائمی و بدون وقفه عرضه کالای خود را انجام دهند. اگر این عرضه متوقف شود، فرد یا سازمان مربوطه اخراج خواهد شد.
- در این بازار هیچگونه فرار مالیاتی وجود ندارد، چراکه تمام اطلاعات مربوط به فروشندگان و خریداران ثبت شده و مورد پیگیریهای مستقیم قرار میگیرد.
- در این بازار حداقل میزان خرید کالا مشخص شده است و نمیتوان کمتر از میزان تعیین شده خرید کرد.
نتیجهگیری
افراد و سازمانها با ورود به این بازار میتوانند با خیال راحت و با شفافیت تمام اقدام به خرید و فروش بپردازند. این امکان در بازارهای سنتی به هیچوجه وجود ندارد. بورس کالا یک بازار جدید و قابل اعتماد است که تمام خریداران و فروشندگان یک محصول یا کالای خاص را بدون زحمت و تبلیغات به هم متصل میکند. تحویل کالا در این بازار با پیگیریهای مستمر و در زمان مقرر صورت میگیرد. در واقع میتوان گفت تمام جنبههای این بازار برای معامله کالا بهتر و مناسبتر از سایر بازارهای موجود است. البته لازم به ذکر است که فعالیت در بورس کالا مستلزم آشنایی کامل فروشندگان و خریداران با قوانین سازمان بورس کالای کشور است. خرید و فروش ناآگاهانه در این بازار ممکن است نتایج مورد نظر را برای شما ایجاد نکند. پس اگر تصمیم دارید وارد بورس کالای کشورمان شوید، قبل از مراجعه به کارگزاریهای مربوطه و اتاقهای پایاپای، از متخصصین این امر مشاوره دریافت کنید.
بورس کالا چیست؟
بازار سرمایه ایران، شامل چهار بخش بازار بورس، فرابورس، انرژی و کالا است که تمامی این بازارها دارای قوانین و مقررات معینی هستند.
تاریخچه و علل شکلگیری بورس کالای ایران:
مشکلاتی از قبیل عدم وجود بازار شفاف برای معاملات، نحوه قیمتگذاری کالاهای اساسی، عدم ثبات قیمت کالاها در بازار، عدم اجرای تعهدات طرفین معامله، ریسک قیمتگذاری و تامین مالی بازار کالایی، موجب شد تا دولت و مجلس شورای اسلامی، بستری را برای بورس کالا در ایران فراهم نمایند.
سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران ، اولین بورس کالای کشور بود که در سال ۸۲ فعالیت خود را آغاز نمود. پس از آن در سال ۸۳ سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی به عنوان دومین بورس کالا، شروع به فعالیت کرد و با بررسی و تصمیمات شورای عالی بورس، نهایتاً در سال ۸۴ این دو بورس کالا با هم ادغام شدند و بورس کالای ایران را ایجاد کردند که از سال ۸۶ فعالیت خود را آغاز نمود.
عرضه کنندگان در بورس کالا، کالای خود را برای بررسی و قیمتگذاری توسط کارشناسان بورس کالا، عرضه مینمایند و این کالاها پس از کارشناسی و ارزشیابی به خریداران عرضه میگردد.
عرضهکنندگان و خریداران در بورس کالا باید کدی دریافت کنند که با کد بورسی متفاوت است و به وسیله این کد به معامله بپردازند.
بازار بورس کالای ایران از چهار زیر مجموعه مهم بازار فیزیکی، بازار فرعی، بازار مشتقه و بازار مالی تشکیل شده است.
بازار فیزیکی:
تولیدکنندههای مواد خام، مثل محصولات صنعتی و معدنی (فلزات گرانبها، فولاد، مس، روی، آلومینیوم، آهن و…)، محصولات کشاورزی (گندم، روغن خام، کنجاله، مرغ منجمد، پسته، عدس، تخم مرغ، جوجه و…)، محصولات پتروشیمی (اوره، بنزن، اسید استیک و…)، پلیمری (پلیاتیلن، پلیاستراین، پلیپروپیلن و…) و محصولات نفتی (روغن، قیر، وکیوم باتوم، لوبکات، سلاپس و …)؛ محصولات خود را بازار فیزیکی عرضه مینمایند و مصرفکنندگان این مواد که در تولید محصولات خود از این مواد استفاده میکنند، آن را بر اساس ضوابط و قراردادهای خاص خریداری مینمایند.
بازار فرعی:
این بازار از نظر روش معامله و قراردادها و قانونهای حاکم بر معاملات مشابه بازارهای فیزیکی است و تنها تفاوتشان در مقررات آسانتر شرایط پذیرش کالا در این بازار نسبت به بازارهای فیزیکی است تا از این طریق طیف گستردهتری از کالاها، امکان معامله در این بازار را داشته باشند.
کالاهایی مثل ضایعات، پلیمر، مواد معدنی، اموال غیرمنقول، املاک اداری، تجاری، مسکونی، زمینهای کشاورزی و… که شرایط عرضه شدن در بازار فیزیکی را ندارند، در بازارهای فرعی عرضه میگردند و مورد معامله قرار میگیرد.
بازار مشتقه:
بازار مشتقه بازاری در بورس کالا است که بسته به نوع نیاز بازارها، روش و ابزار جدیدی را برای معامله در بورس کالا معرفی میکند. در این بازار یک دارایی پایه که میتواند محصولات کشاورزی، انواع فلزات، فرآوردههای نفتی، سکه و… باشد؛ تعریف میشود که قراردادهای این بازار بر اساس این دارایی پایه تعریف میگردند.
قراردادهای آتی (قراردادی که در آن خریدار متعهد میگردد در مورد مقرر، کالایی را از فروشنده به مبلغی معین خرید نماید و فروشنده نیز متعهد میشود که در همان موعد، مقدار مشخصی کالا را با قیمت معینی که در زمان معامله مشخص شده تحویل دهد.) و قرارداد اختیار معامله (قراردادی که در آن یکی از دو طرف معامله، حق خرید یا فروش کالایی را از طرف مقابل خریداری میکند.) دو قرارداد مهم بازار مشتقهاند.
بازار مالی:
بازاری بورس کالا چیست که به جذب سرمایهها برای تامین مالی بخش تولیدی کشور در بورس کالای ایران میپردازد، بازار مالی نامیده میشود. در این بازار با طراحی ابزارهای مختلف و متناسب با بازار، سرمایه سرمایهگذاران روی کالاهای قابل معامله، سرمایهگذاری میشود.
قرارداد سلف استاندارد (قراردادی که در آن فروشنده مقدار معینی کالا با مشخصات معین را به صورت نقد میفروشد تا در زمان تحویل به خریدار تحویل دهد و خریدار نیز میتواند آن مقدار کالای خریداری شده را بفروشد.)، صندوقهای کالایی قابل معامله (در این معاملات اوراق صندوقهای کالایی خرید و فروش میشود و این امکان را به سرمایهگذار میدهد که بدون خرید و فروش کالایی و پرداخت هزینه حمل و نقل، نگهداری و خسارتهای احتمالی؛ مالک کالایی باشد.)، گواهی سپرده کالایی (این اوراق بهادار در واقع گواهی بر این است که سرمایهگذار، مالک مقدار مشخصی از کالایی است و میتواند پس از سررسید، کالا را تحویل گرفته و یا فقط در این بازه زمانی از نوسانات قیمتی آن استفاده نماید.) از مهمترین قراردادهای این بازار است.
در تمام بازارهای ذکر شده ضوابط و شرایط یکسانی برای قراردادهای بورس کالا وجود دارد. کلیه قراردادها باید مشخصات کالای بورس کالا چیست مورد نظر، مقدار آن واحد کالا، زمان معامله، ابعاد کالا، تاریخ تحویل کالا به خریدار، نوع بسته بندی انبار نگهداری کالا، محل تولید و واحد پول معامله مشخص باشد.
اهداف و مزایای بورس کالا:
· دارا بودن قوانین منسجم برای تسهیل و قانونمند نمودن معاملات.
· کارشناسی دقیق محصولات و قیمتگذاری کالاها به شیوه رقابتی.
· حذف واسطهها در معاملات و خرید مستقیم از فروشندگان.
· کاهش ریسک نوسانات قیمتی.
· امکان انجام معاملات نقدی و آتی.
· اطمینان طرفین معامله و انجام معامله بر اساس ضوابط و قوانین و پرداخت مبلغ معامله. طبق زمانبندی معین و بر حسب نوع معامله است.
· شفافیت در معاملات و عدم اجازه انجام معاملات صوری.
· تعهد طرفین معامله به جبران خسارت طرف مقابل در صورت عدم انجام به موقع تعهدات.
· تسهیل در اعطای وام به خریداران به علت اطمینان نهادهای وام دهنده مانند بانکها به صحت معاملات.
· تبلیغ کالاهای عرضه شده در بورس کالا بدون پرداخت هزینه.
· معافیت مالیاتی ۱۰ درصد از کالاهایی که در این بازار مورد معامله قرار میگیرند.
علت عدم عرضه خودرو در بورس کالا چیست؟
به گزارش تجارتنیوز، چند هفته پیش و در مصوبهای یک شبه عرضه خودرو در بورس کالا توسط وزارت صمت لغو شد و اکنون زمزمه واگذاری این بورس وزارت صمت به گوش میرسد.
کالاخبر نوشت، جواد جهرمی در این نشست به موضوع خودرو اشاره کرد و اظهار داشت: در مورد این موضوع باید اعلام کنیم که بورس کالا ریسک های معامله خودرو در بورس را به طور کامل میداند، چون جامعه هدف تمامی افراد جامعه هستند و قطعا این موضوع هزینه و گرفتاریهای بورس کالا را دوچندان می کند. اما پس از بررسیهای زیاد به این نتیجه رسیدیم که صنعت خودرو برای خروج از بحران کنونی هیچ راهی جز ورود به بورس کالا ندارد.
جهرمی افزود: با همین دیدگاه براساس برنامهریزی که از قبل شکل گرفته بود و تقریبا با بورس کالا چیست معاونان قبلی وزارت صمت هماهنگی های لازم صورت گرفته بود. قرار شد این فرآیند با خودروهایی آغاز شود که مشمول قیمت گذاری و مصوبات شورای رقابت نیستند و از سوی دیگر ستاد تنظیم بازار در مورد آنها مصوبهای ندارد. به این منظور ابتدا با ایران خودرو مذاکرات را برای عرضه «هایما» و «تارا» آغاز کردیم اما مدیرعامل این شرکت تغییر کرد. همچنین با شرکت سایپا نیز برای عرضه شاهین به توافق رسیدیم که این مذاکرات به پذیرش این خودرو در بورس انجامید.
او ادامه داد: خودروسازی گروه بهمن نیز با توجه به خودروهایی که در بازار عرضه میکرد و اختلاف قیمتی که همواره برای محصولات آن وجود داشت، جذابیت زیادی برای حضور داشت. با بررسیهای صورت گرفته مشخص شد که این خودروها مشمول قیمتگذاری نبوده و مانعی برای عرضه در بورس نداشتند. لذا طبق دستورالعمل های قانونی و فرآیندهای مقرراتی که وجود داشت پذیرش این خودروها صورت گرفت و عرضه وانت کارا به عنوان اولین خودرو انجام شد اما از این مرحله به بعد اتفاقاتی رقم خورد و جزییات متفاوتی از این موضوع منتشر شد که البته بورس کالا در این باره سکوت کرد تا چالشی در فضای رسانه ای برای تیم اقتصادی دولت ایجاد نشود. اما حقیقت آن است که روایتهای شکل گرفته شده دقیق و کامل نبود.
فشارها برای لغو عرضه خودرو در بورس
جهرمی با بیان اینکه عرضه خودرو مطابق قوانین و مقررات بازار سرمایه صورت گرفت،گفت: زمانی که از قوانین صحبت به میان می آید یک بحث ماده ۱۸ قانون ابزارها و نهادهای مالی است که دولت را مکلف می کند کالای پذیرش شده در بورس را از شمول قیمتگذاری خارج کند و دیگری بند ج قانون ۳۶ احکام دائمی است که اعلام میکند کالاهایی که در بورس های کالایی به عنوان بازار متشکل و سازمان یافته و تحت نظارت پذیرفته و مورد دادوستد قرار می گیرند طبق قوانین و مقررات آن بورس ها عرضه و مورد معامله قرار گیرند.
وی تصریح کرد: لذا با بررسی این قوانین با عرضه کنندگان برای پذیرش صحبت شد و خودروهایی که قرار بود عرضه شود مشمول قیمت گذاری دستوری نبودند. زمانی که خودرو “کارا” عرضه و مورد معامله قرار گرفت فارغ از اینکه تاثیر آن بر بازار خودرو چگونه بود، روز بعد از آن وزارت صمت در تماسی درخواست کرد که معاملات خودرو عدم تایید شود. به وزارت صمت توضیح داده شد که طبق قوانین و مقررات امکان عدم تایید معاملات وجود ندارد و معاملات طبق قانون صورت گرفته و همان روز معامله مورد تایید قرار گرفته است. اما وزارت صمت اعلام داشت بورس کالا کار خلاف قانون انجام داده است و این موضوع پیگیری خواهد شد.
او افزود: در آن زمان بورس کالا به وزارت صمت اعلام کرد اگر قوانین و مقرراتی در این حوزه وجود دارد به بورس اعلام شود تا مورد بررسی قرار گیرد که این اتفاق نیفتاد.
وی اظهار داشت: پس از پذیرش خودروهای فیدلیتی و دیگنیتی نیز وزارت صمت اعلام کرد که جلسهای در این زمینه برگزار میشود اما بورس کالا هر چه منتظر ماند جلسهای از سمت وزارت صمت هماهنگ نشد. اطلاعیه عرضه این دو خودرو که بر روی سایت قرار گرفت شاهد فشارهایی از سوی وزارت صمت به وزارت اقتصاد و از سمت حراست وزارت صمت به کارکنان بورس کالا بودیم. حتی مواضعی از سوی وزارت صمت مطرح شد که بورس کالا عامل مشکلات بازار خودرو بوده است. در این برهه شاهد بودیم که به هیات مدیره بورس کالا نیز فشار آورده شد و درخواست شد هیات مدیره نسبت به لغو عرضه خودرو اقدام کند که در این زمینه هیات مدیره پیشنهاد داد که روال قانونی دنبال شود.
معاون عملیات و نظارت بر بازار بورس کالای ایران گفت: بعد از همه فشارهای رسمی و غیر رسمی و همینطور مکتوب و غیر مکتوب از سمت وزارت صمت، مدیرعامل بورس کالای ایران در نامه به این وزارتخانه درخواست کرد چنانچه موارد قانونی در خصوص عدم عرضه خودرو در بورس وجود دارد اعلام شود. چراکه موارد قبلی ارسالی به بورس کالا از جایگاه قانونی برخوردار نبود و خودروهایی که پذیرش شدند نیز مشمول قیمت گذاری نبودند. در نهایت روز سه شنبه یعنی روز قبل از عرضه خودرو جلسه ای در دفتر وزیر محترم صمت به صورت محدود شکل گرفت و وزیر نامه ای را به ما ارایه کردند که براساس مفاد آن خودرو نباید در بورس عرضه شود. بخشی از این نامه که بحث تعزیرات بود روال قانونی آن طی نشده بود که در همان جلسه به وزیر اعلام شد که این بخش جایگاه قانونی ندارد اما در مورد نامه دومی که ارایه شد و مربوط به مصوبه سران قوا بورس کالا چیست بود، باید به لحاظ قانونی مورد بررسی قرار می گرفت.
چندین ابهام و پرسش
جهرمی در ادامه افزود: این رویدادها چند ابهام بزرگ ایجاد کرد، اول آنکه چرا مصوبه ای که مربوط به سال گذشته بود به هیچ دستگاهی ابلاغ نشد و در وزارت صمت مانده بود که در نتیجه دستگاه ها از ماهیت و وجود چنین مصوباتی اطلاع ندارند و دقیقا روز قبل از عرضه خودرو در بورس سخن از آن به میان آمده است. از طرف دیگر درمورد همین مصوبه نیز قرائت های متفاوتی وجود داشت و برخی صاحب نظران بحثشان این بود که اصلا ملاک برای ورود وزارت صمت در موضوع خودرو ورود به همه خودروها نبوده بلکه خودروهایی مدنظر است که در اختیار شورای رقابت قرار گرفته است.
وی گفت: ابهام دوم این است که نامههایی که قبلا مدیرکل های وزارت صمت برای بورس کالا ارسال کرده بودند فاقد وجاهت قانونی بود و از طرف دیگر در این مدت به مواردی برخورد شد و از آن جمله می توان به عدم تشکیل کمیته تنظیم بازار خودرو برای تصمیم گیری در مورد خودروهای مشمول قیمت گذاری اشاره کرد. یعنی وزارت صمت از زمانی که این مصوبه را در اختیار داشت می توانست کمیته تنظیم بازار خودرو را تشکیل دهد و خودروهای مشمول قیمت گذاری را اعلام کند. درحالی که طبق بررسی ها آخرین باری که این کمیته تشکیل جلسه داده سال ۹۹ بوده است که در مورد خودروهای پر تیراژ تصمیم گیری و قیمت گذاری صورت گرفته بود.
او اظهار داشت: لذا این نوع رفتار و برخورد وزارت صمت در حوزه عرضه خودرو فارغ از همه نقدهایی که به سامانه وزارت صمت وارد است محل بحث است چراکه تامین مالی خودروسازان یا منابع مالی جهت هزینه های جاری با ادامه فروش در این سامانه بحث برانگیز است.
به گفته جهرمی، عرضه خودرو در بورس کالا می توانست تجربه مهمی باشد تا وزارتخانه از قیمت فروش خودروها دید درستی داشته باشد و از طرفی رصد کند که بازار چگونه خواهد شد.
تخلف در عرضه خودرو در بورس
او ادامه داد: متاسفانه رفتارهایی که وزارت صمت بعد از این موضوع داشت جای تامل دارد. اخیرا اعلام شد تخلفی ایجاد شده و دلیل لغو عرضه خودرو در بورس، جلوگیری از ایجاد تخلفات بوده است که جامعه انتظار دارد که این تخلف صراحتا اعلام شود که کجا بوده است.
معاون بورس کالا گفت: ابهام مهم تر این است که چرا از جیب سهامداران برای فروش خودروسازانی تصمیم گیری می شود که آن ها زیان ده هستند. یا ابهام دیگر آنجاست که قانون می گوید اگر دولت کالایی را کمتر از قیمت واقعی بازار قیمتگذاری کند، باید مابه التفاوت آن را در همان سال به شرکت مورد نظر پرداخت کند. اکنون اگر سهامداران بخواهند مابه التفاوت را دریافت کنند وزارت صمت چه عکس العملی نشان میدهد. همچنین ابهام دیگر آنجاست که بخاطر اشتباه سیستمی در سامانه فروش خودرو، به دستور وزارت صمت یک شبه تعداد خودروهایی که به افراد اختصاص پیدا میکند افزایش می یابد اما چرا هزینهاش باید از جیب سهامدار یا خودروساز پرداخت شود؟
او ادامه داد: ابهام دیگر آنجا شکل می گیرد که سازمان حمایت نسبت به این موضوع واکنش نشان می دهد و اعلام می کند فرآیند قرعهکشی صحیح نیست و سازمان بازرسی هم بر آن تاکید دارد اما اصرار وزارتخانه بر انجام آن علیرغم تمامی تبعات آن است.
او تاکید می کند: اینکه اعلام می شود عرضه خودرو در بورس ایجاد رانت می کند حرفی غیر منطقی محسوب می شود و به نظر میرسد که رانت در فرآیند فعلی قرعه کشی است. هر عقل سلیم اقتصادی این موضوع را تایید می کند که عرضه خودرو در بورس کالا و کشف واقعی قیمت این محصول، رانت را حذف می کند اما در مقابل قیمت گذاری دستوری و ادامه قرعه کشی توزیع رانت را در بر دارد.
معاون بورس کالا همچنین گفت: لازم به ذکر است که در کمیسیون تخصصی شورای عالی بورس این موضوع بررسی شد و اعضای کمیسیون موافقت خود را برای عرضه خودروهایی که مد نظر بود صورت بگیرد، اعلام کردند و به محض اینکه جلسه شورا برگزار و تصمیم گیری نهایی صورت گیرد اعلام خواهد شد.
قیمت گذاری دستوری محکوم به شکست است
وی در بخش دیگری از صحبت های خود بورس کالا چیست بورس کالا چیست با تاکید بر این نکته که بورس کالا تشکیل شده تا قیمت گذاری دستوری از بین رفته و براساس مکانیزم عرضه و تقاضا کشف قیمت شکل بگیرد، گفت: برخی رویکردها و برخوردها بازگشت به عقب به شمار می رود که نشان می دهد برخیها هنوز چارچوب بورس کالا را درک نکردهاند یا از این چارچوب تنها در جاهایی استفاده می کنند که به نفعشان است. تجربیات گذشته نیز بارها اثبات کرده است که قیمت گذاری دستوری و کنترل تقاضا همواره فرآیندی شکست خورده است.
جهرمی تصریح کرد: تاکید داریم که توزیع رانت چه با کنترل تقاضا یا قیمت گذاری دستوری هر دو یک پیام دارد و آن اینکه سفته بازی و دلال بازی را در بازار خارج از بورس افزایش خواهد داد و سبب ضرر و زیان برای سهامداران و فعالان همان صنعت خواهد شد. این موضوع در دولت های قبل نیز تجربه و آزموده شده و نتیجه ای جز شکست نداشته است.
مخالفت دولت با طرح مجلس
جهرمی در بخش پایانی صحبت های خود به طرح مجلس و سپردن نبض معاملات بورس کالا به کارگروهی اشاره کرد و گفت: این طرح از قدیم بود و در صحن نیز مطرح و مصوب شده بود اما در طرح جدید بندهایی به آن اضافه شد که این بندها مساله ساز است. از لحاظ منطقی بورس کالا زیرمجموعه سازمان بورس است و بالاتر از آن شورای عالی بورس قرار دارد لذا چنانچه نیازمند سیاست گذاری یا نظارت باشد در شورا قابل طرح است.
وی اعلام کرد: اینکه قانونی تصویب شود که اختیار کالاها را به کارگروهی بدهیم. تجربه نشان داده که این موضوع همانند رفتار سلیقه ای با بازار است و چیزی جز دور نزدن قواعد و قوانین نیست. سوال مهم این است که آیا سازوکارهای فعلی پاسخگو نیست؟ زمانی که می توان از سازوکارهای فعلی استفاده کرد و فرآیندهای نظارتی آن نیز وجود دارد چرا از آن بهره نگیریم.
جهرمی در پایان گفت: بورس کالا چیست خوشبختانه این طرح زمانی که در دولت مطرح شد با پیگیری های رییس سازمان بورس و وزیر محترم اقتصاد، دولت مخالفت خود را در جلسه ۵ تیرماه اعلام کرد. امیدواریم نمایندگان مجلس هم این موضوع را مورد بررسی قرار دهند و این طرح که می تواند مشکلات جدی را برای بازار سرمایه و شرکت های تولیدی ایجاد کند، مورد اصلاح قرار گیرد.